Kościół pod wezwaniem św. Stanisława BM w Ostrówkach

           Pierwszy kościół rzymskokatolicki we wsi (wówczas filialny parafii międzyrzeckiej), drewniany został wybudowany w 1594 przez Lwa Sapiehę, który po konwersji z kalwinizmu ufundował liczne świątynie (być może także pod wpływem śmierci synów: Krzysztofa – zm. w 1588 i Andrzeja – zm. w 1591). Niedługo potem – być może w 1595 – kościół został konsekrowany. Datę budowy można wywnioskować z informacji zawartych w wizytacji biskupiej z 1604.

           W 1657 kościół został spalony podczas najazdu wojsk Rakoczego. Odbudowano go staraniem Łukasza Opalińskiego, marszałka koronnego i jego żony Izabeli z Tęczyńskich – nowych właścicieli dóbr międzyrzeckich – i w 1659 potwierdzono nadania. Wtedy także erygowano w Ostrówkach samodzielną parafię. Od końca XVII wieku kościół zaczął z wolna chylić się ku ruinie. Wpływ na to miała między innymi wojna północna tocząca się na początku XVIII wieku. W 1718 Elżbieta Sieniawska, ówczesna właścicielka dóbr międzyrzeckich zabezpieczyła stały dochód na poczet remontu kościoła.

           Budowę obecnego, być może z wykorzystaniem elementów starszej świątyni, rozpoczęto prawdopodobnie na początku lat 30. XVIII wieku, staraniem ówczesnego proboszcza ks. Woszczerskiego, ukończono ją przed 1737. Została ona sfinansowana między innymi z pieniędzy zapisanych przez Sieniawską oraz przeznaczonych przez jej zięcia, księcia Augusta Czartoryskiego. W 1743 kościół został konsekrowany (między innymi J. Maraśkiewicz podaje ten rok jako datę budowy). Znajdowały się w nim wówczas trzy ołtarze – św. Stanisława, św. Krzyża i NMP.

           W 1875 kościół został zamknięty w ramach represji za pomoc prześladowanym przez rząd carski unitom. Proboszcz, ojciec paulin Dionizy Korzeniowski musiał przenieść się do klasztoru w Leśnej Podlaskiej a wierni z Ostrówek zostali włączeni do parafii św. Trójcy w Radzyniu Podlaskim. Funkcje liturgiczne kościół odzyskał dopiero po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905. W XX wieku był kilkakrotnie remontowany, ostatnią gruntowną konserwację przeszedł w 2007.

           Jest on drewniany, o konstrukcji zrębowej, oszalowany pionowo deskami (trójkątny szczyt fasady – w jodełkę). Trójnawowy, bazylikowy, trójprzęsłowy korpus i mniejsze, prostokątne prezbiterium nakryte są wspólnym, trójspadowym dachem krytym blachą. Na kalenicy dachu wznosi się wieżyczka na sygnaturkę zwieńczona blaszanym hełmem z latarnią. Do boków prezbiterium przylegają dwie zakrystie nakryte dachami pulpitowymi.

            Fasada jest dwuwieżowa (kwadratowe wieże wysunięte od frontu przed lico elewacji i nakryte baniastymi hełmami z latarniami), dwukondygnacyjna. Okna są prostokątne. Te w elewacji frontowej (po jednym w każdej wieży i w części środkowej, nad wejściem głównym) zamknięte łukiem nadwieszonym, w drugiej kondygnacji oculusy. W zakrystiach malutkie okienka kwadratowe.

           Wnętrze jest podzielone na trzy części arkadami wspartymi na dwóch rzędach kwadratowych słupów. Nawa główna i prezbiterium nakryte wspólnym pozornym sklepieniem kolebkowym, nawy boczne półkolebką. Chór muzyczny, wsparty na kwadratowych słupach, ma pełny parapet, z wystawką na rzucie trapezu w części środkowej, zdobiony prostokątnymi płycinami. Ściany i elementy wyposażenia są polichromowane na jednolity kolor.

           Kościół w Ostrówkach stanowi doskonały przykład naśladownictwa w drewnie schematów stosowanych w architekturze murowanej, tu – założeń barokowych. Jak pisze J. Maraśkiewicz, wrażenie narastania przestrzeni oraz trudny do uzyskania w drewnie efekt monumentalizmu uzyskano poprzez wysoko wyniesione pozorne sklepienia, lunety, arkady wsparte na kolumnach i kompozycję fasady. Jest ona jakby przystawiona do korpusu (oprócz tego dzięki wysunięciu wież do przodu uzyskano barokowy efekt „wklęsłości”), cebulaste hełmy wież bardzo rozbudowane, wydłużone, zwieńczone iglicami i wysokimi krzyżami. Gzyms oddzielający kondygnacje fasady (i obiegający dookoła elewacje) jest bardzo wydatny, „barokowy”). Barokizujące są deskowe, profilowane obramienia okien i drzwi (uwagę zwracają zwłaszcza te w oculusach).

            Według A. Gila ta realizacja zasad architektury barokowej jest dojrzała stylistycznie i warsztatowo, a jednocześnie oryginalna, nie mająca odpowiednika w bezpośredniej okolicy. Nie wiadomo, kto zaprojektował kościół. Najbliższa, podobna w stylu cerkiew w Kodeńcu jest o ponad 50 lat późniejsza i to raczej ona naśladuje jego formę. Nasuwa się tu analogia do zabytku tej samej klasy – drewnianego, barokowego, także dwuwieżowego kościoła pod wezwaniem Zwiastowania NMP w Tomaszowie Lubelskim, zaprojektowanego prawdopodobnie przez architekta związanego z Zamoyskimi. Być może kościół w Ostrówkach jest dziełem architekta z kręgu Sieniawskich lub Czartoryskich.

            Wyposażenie kościoła (ołtarz główny i dwa boczne, ambona, chrzcielnica) jest jednorodne, barokowe, polichromowane na biało i złocone. W ołtarzu głównym znajduje się obraz wskrzeszenia Piotrowina przez św. Stanisława.

           Drewniana dzwonnica, oszalowana pionowo deskami, została wzniesiona razem z kościołem. Jest kwadratowa, dwukondygnacyjna, kondygnacje przedzielone daszkiem okapowym krytym blachą. W górnej kondygnacji znajdują się po dwa okrągłe prześwity dzwonne w każdej elewacji, osłonięte drewnianymi żaluzjami. Naroża ujęte są ozdobnie wycinanymi deskami, okapy zdobią wycinane z desek lambrekiny. Dach jest namiotowy, kryty blachą.

źródła:

1. A. Gil, Kościół pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika w Ostrówkach w XVI-XVIII w. Zarys dziejów [w:] „Rocznik Międzyrzecki” 1997 (T. XXVII-XXVIII)

2. J. Maraśkiewicz, Kilka uwag o grupie drewnianych kościołów XVII i XVIII w., „Podlaski Kwartalnik Kulturalny” 1987, nr 3