Kościół pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Strzyżowie

Wieś Strzyżów została nadana w 1376 prawosławnej katedrze chełmskiej, w 1533 nadana powtórnie, tym razem chełmskim biskupom łacińskim.

            Cerkiew była wzmiankowana już w 1531, potem w 1629 i w 1724. Kolejną parafialną cerkiew greckokatolicką (dzisiejszy kościół) wzniesiono w 1817 staraniem ks. Eliasza Zborowi(e)ckiego, na miejscu poprzedniej. Około 1875 zamieniono ją na prawosławną, w 1946 została rekoncyliowana na kościół rzymskokatolicki. Rok później erygowano w Strzyżowie parafię. W tym czasie świątynia została gruntownie przekształcona, z zatarciem cech stylowych.

Usytuowana jest ona na skraju wsi, nad Bugiem. Jest orientowana, drewniana o konstrukcji zrębowej, na zewnątrz oszalowana poziomo (trójkątny, frontowy szczyt nad nawą w jodełkę). Pierwotnie była trójdzielna, z kwadratowym babińcem, dłuższą i szerszą, także kwadratową nawą i prezbiterium zamkniętym trójbocznie, z zakrystią od północy. Przebudowa wiązała się z likwidacją babińca i znacznym przedłużeniem nawy. Powiększono wtedy także chór muzyczny na całą szerokość nawy.

Na zewnątrz zręby nawy i prezbiterium mają tę samą wysokość. Dach nad nawą jest dwuspadowy, nad prezbiterium niższy, wielopołaciowy. Frontowa część nawy (dawny babiniec) nakryta jest dachem dwuspadowym, nieco niższym niż w starszej części – jest to jedyny czytelny ślad rozbudowy. Wszystkie dachy kryte są blachą. Pośrodku dachu nawy wznosi się duża wieżyczka-sygnaturka z baniastym hełmem. Otwory okienne są prostokątne, w szczycie nawy zamknięty łukiem ostrym.

Wewnątrz nawa i prezbiterium nakryte są pozornym, spłaszczonym sklepieniem kolebkowym z zaskrzynieniami, zakrystia stropem. W trakcie przebudowy wydzielono przy szczytowej ścianie nawy mały przedsionek, obudowany ścianką z trojgiem drzwi.

W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, zapewne z około połowy XIX wieku. Dwa ołtarze boczne (prawy Przemienienia Pańskiego, lewy św. Stanisława Kostki) o cechach późnobarokowych (także zapewne około połowy XIX wieku) pochodzą z cerkwi w Horodle. W kościele znajduje się także XIX-wieczny obraz Ostatniej Wieczerzy (również z Horodła); rzeźby dwóch aniołków o charakterze barokowym, z symbolem Męki Pańskiej; barokowy krucyfiks; barokowy kielich (1748) z puncą miejską Gdańska, pochodzący z Horodła. Ławki, konfesjonały, ambona i chrzcielnica zostały wykonane w 1969 w pracowni Czesława Łacińskiego w Hrubieszowie.

Obok cerkwi stoi drewniana dzwonnica typu brogowego, zapewne jej współczesna. Jest drewniana o konstrukcji słupowo-ramowej, na podmurowaniu, oszalowana poziomo. Ma rzut czworoboku, dwie kondygnacje oddzielone wydatnym zadaszeniem. W górnej, niskiej są arkadowe otwory. W elewacji frontowej, obok wejścia jest prostokątne okno. Dach namiotowy, kryty blachą.

źródła:

1. Drewniane budownictwo sakralne – powiat Tomaszów Lubelski, powiat Hrubieszów, Lublin 2008

2. J. Górak, Dawne cerkwie drewniane w województwie zamojskim, Zamość 1984

3. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII – woj. lubelskie, z. 6 – powiat hrubieszowski, Warszawa 1964