Dwór Załuskich w Kuliku

Początkowo istniał w Kuliku drewniany dwór otoczony parkiem.

           Od 1870 folwark był własnością Załuskich (aż do 1944). Pod koniec XIX wieku wznieśli tu oni murowany dwór i uporządkowali park, przez co siedziba zyskała charakter typowej dla tego okresu rezydencji ziemiańskiej. Po II wojnie światowej majątek został przejęty przez państwo, ale początkowo pozbawiony nadzoru ulegał dewastacji, rozkradzione zostały kominki i piece, rozebrane budynki gospodarcze. Potem w budynku dworu umieszczono przedszkole i szkołę podstawową. W 1987 dwór wraz z parkiem został objęty ochroną konserwatorską. Obecnie stanowi własność prywatną. W 2004 przystąpiono do prac renowacyjnych, obejmujących między innymi remont dachu, wymianę stropów, odnowienie tynków i wymianę stolarki.

          Dwór jest zwrócony frontem na południe. Jego bryła jest rozczłonkowana, składa się z parterowego korpusu głównego, piętrowego skrzydła zachodniego (wysuniętego ryzalitowo przed elewację frontową i tylną) oraz parterowego skrzydła wschodniego, również wysuniętego ryzalitowo (od ogrodu w kształcie prostokąta a od frontu trójbocznie – w miejscu dawnej oranżerii). Niewielkie ryzality na osi mają także elewacje boczne.

          Elewacje mają nieznacznie wyodrębniony cokół i zwieńczone są profilowanym gzymsem. Elewacja frontowa jest dziesięcioosiowa, asymetryczna. Pośrodku poprzedza ją portyk filarowo-kolumnowy (dwie zewnętrzne kolumny kwadratowe z boniowaniem, dwie wewnętrzne okrągłe), nakryty namiotowym dachem z czterema sterczynami na szczycie. Większość otworów okiennych jest prostokątna. Na parterze w zachodniej części elewacji ogrodowej dwa okna zamknięte półkoliście, pomiędzy nimi blenda. W ryzalicie wschodnim tej samej elewacji jest okno typu serliana (potrójne), rozczłonkowane pilastrami toskańskimi. Okna zamknięte półkoliście znajdują się także w ścianach dawnej oranżerii. Otwory okienne ujęte są w opaski z klińcem w kluczu, te na parterze także w odcinki gzymsu nadokiennego. Poszczególne części budynku nakryte są dachami dwu- i wielospadowymi. Dachy nad ryzalitami bocznymi mają duże okapy wsparte na drewnianych kroksztynach.

           Jak pisze F. Braniewski, budynek dworu jest jednorodny, z zachowaną pierwotną bryłą. Prezentuje modę na rezydencję dworską z 2. połowy XIX wieku – w części parterową a w części piętrową, o asymetrycznym układzie.

           Układ wnętrza jest dwutraktowy, pozbawiony wystroju architektonicznego. W skrzydle zachodnim znajdował się duży salon z szerokim wejściem na taras (w elewacji bocznej), który flankowany był dwiema drewnianymi kolumnami toskańskimi i nakryty łukiem koszowym.

           Otaczające dwór założenie parkowe o charakterze krajobrazowym ma powierzchnię około 3 ha i powstało w dwóch etapach (w XVIII wieku i w połowie XIX wieku). Do dworu prowadzi aleja dojazdowa (obsadzona jesionami, świerkami, lipami, grabami i brzozami), zakończona gazonem. Za dworem, na osi budynku znajdują się pozostałości regularnego parku wyznaczonego alejami grabowymi. Zachowały się również fragmenty alei lipowych oraz stara aleja kasztanowcowa prowadząca do sadzawki zasilanej kanałem i obsadzonej wierzbą białą, kasztanowcami, grabami, brzozą brodawkowatą. Wschodnia część parku to zwarta ściana drzew i krzewów, która pierwotnie oddzielała część gospodarczą folwarku. Niegdyś prowadził do niej szpaler akacjowy (droga biegła przez drewniany mostek na kanale).

źródła:

F. Braniewski, Siedliszcze i okolice, Chełm 1983

S. Korpysz, Z. Lubaszewski, Obiekty zabytkowe Chełma i powiatu chełmskiego. Zabytki architektury i budownictwa, Chełm 2016