Dzisiejsza data:

Pierwsze wzmianki o parafii prawosławnej w Holi pochodzą z 1588 roku.

            W 1610 cerkiew, już unicka, została uposażona przez Floriana Rzewuskiego. Spłonęła w 1700 podczas najazdu Szwedów. Następna została wzniesiona w 1702, w latach 1800 - 1803 powiększona i gruntownie wyremontowana. W 1762 Korneliusz Szczupak ufundował ikonę procesyjną (feretron) z wizerunkiem patrona. W 1814 wybudowano odrębną dzwonnicę, usunięto ikonostas, dostawiono dwa boczne ołtarze i zainstalowano organy - obrządek słowiański uległ latynizacji.

            W latach 1846 - 1847 na tym samym miejscu wybudowano kolejną cerkiew (według innych źródeł - tylko przebudowano starą), według projektu architekta powiatowego. Umieszczono w niej napriestolną ikonę (obraz) Matki Bożej Częstochowskiej (Turkowickiej) w otoczeniu sześciu aniołów, cyborium, dwie figurki apostołów Piotra i Pawła oraz obraz Trójcy Świętej w otoczeniu dwóch aniołów. W 1848 zainstalowano ikonostas zawierający ikony: Zbawiciela i Matki Bożej, chramową (patronalną) św. Paraskiewy Męczennicy, św. Antoniego Wielkiego, św. Archanioła Gabriela (drzwi południowe), św. Archanioła Michała (drzwi północne), Ostatniej Wieczerzy, Nierukotworną Matki Bożej (Mandylion). Ufundowanie ikony św. Paraskiewy, podobnie jak i samej świątyni, niektórzy historycy przypisują Paraskiewii Rzewuskiej, współwłaścicielce tutejszych dóbr. W cerkwi znalazły się także ikony Opieki Matki Bożej (Pokrowy), św. Antoniego Padewskiego oraz św. św. Antoniego i Teodozjusza Pieczerskich.

             W 1875 świątynia została przejęta przez Cerkiew prawosławną, przebudowana (nowy babiniec). Część wiernych od 1888 stanowili przesiedleńcy z Prus, było to 26 rodzin staroobrzędowców, przyłączonych do Cerkwi. W 1895 założyli oni swój cmentarz przy drodze do Zamołodycza (nie zachowały się żadne nagrobki, jedynie pamiątkowy głaz narzutowy).W latach 1915 - 1924, po ucieczce ludności prawosławnej, cerkiew została zamknięta. W 1923 wyświęcono ją na świątynię neounicką, a w 1925 została tu utworzona, z inicjatywy biskupa siedleckiego Henryka Przeździeckiego, pierwsza na Podlasiu parafia neounicka.

            Podczas II wojny światowej reaktywowano parafię prawosławną. W latach 1943 - 1944 odbudowano (w zmienionej formie) strop, szczyt i dach zniszczone podczas pożaru w 1941 roku. Cerkiew została zamknięta w następstwie akcji ,,Wisła” w czerwcu 1947 roku. Otworzona ją ponownie sześć lat później jako filię parafii prawosławnej w Horostycie. W 1997 przebudowano według projektu warszawskiego architekta Bogdana Boberskiego. W latach 2010 - 2014 przeszła gruntowny remont (wymiana fundamentów, nowe oszalowanie, stolarka okienna i drzwiowa, więźba dachowa) i została ponownie konsekrowana.

                                                    

            Co roku, w końcu lipca (w dzień św. Antoniego Pieczerskiego) odprawiana jest tu uroczysta msza, która rozpoczyna Jarmark Holeński, odbywający się na terenie położonego tuż obok Skansenu Kultury Materialnej Chełmszczyzny i Podlasia.

            Cerkiew jest orientowana, drewniana o konstrukcji zrębowej, na podwalinach. Oszalowana, wewnątrz i na zewnątrz wzmocniona lisicami. Ma rzut prostokąta, od północy i południa do nawy przylegają prostokątne zakrystia i skarbiec, od zachodu babiniec. Pierwotnie wnętrze było zapewne trójprzestrzenne, obecnie po kolejnych przekształceniach jest salowe, z chórem muzycznym w części zachodniej. W ścianach bocznych i tylnej znajdują się półkoliście zamknięte okna, od frontu jest para oculusów, w zakrystii, skarbcu i babińcu okna prostokątne. Dachy są dwuspadowe (dach nad nawą - z przedłużeniem nad zakrystię i skarbiec), nad nawą wznosi się niewielka kopułka, druga, jeszcze mniejsza, nad babińcem.

            W środku zwraca uwagę odrestaurowany ikonostas oraz kioty boczne z Matką Boską oraz św. Mikołajem Cudotwórcą, a także kioty patronów cerkwi - św. Paraskiewy Męczennicy i św. Antoniego Pieczerskiego. Na wyposażeniu jest też między innymi późnobarokowa monstrancja (zapewne 1 połowa XVIII wieku), kielich klasycystyczny, dwie księgi cerkiewne, XVII- i XVIII-wieczna.

            W południowo-zachodnim narożniku cmentarza przycerkiewnego (obwiedzionego murem z kamienia polnego) stoi drewniana dzwonnica z około 1900 roku. Konstrukcji zrębowej, oszalowana, kwadratowa, dwukondygnacyjna, z zakończonymi półkoliście prześwitami.

                                                                     

            Niedaleko od cerkwi znajduje się dawny cmentarz greckokatolicki (od końca XIX wieku prawosławny). Stoi tu klasycystyczna kaplica z 1846, Opieki Przenajświętszej Bogarodzicy. Zbudowana została z wykorzystaniem materiałów pozostałych po cerkwi. Jest orientowana, drewniana o konstrukcji zrębowej, na podwalinach, na zewnątrz oszalowana. Ma rzut prostokąta, trójbocznie zamknięte prezbiterium, a od frontu podcień wsparty na czterech czworobocznych słupach, sfazowanych, z trójkątnym, oszalowanym szczytem. Wnętrze jest salowe, kryte stropem. W ścianach bocznych są półkoliste okienka, od frontu klepkowe drzwi o układzie rombowym, nabijane ćwiekami. Dach dwuspadowy. Na cmentarzu pochowani są holeńscy proboszczowie, znajdują się tu też liczne groby ze starymi krzyżami drewnianymi, zapewne XIX-wieczne.

                                              

źródła:

1. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 18 - powiat włodawski, Warszawa 1975

2. Śladami wschodniosłowiańskiej tradycji cerkiewnej na Polesiu Lubelskim, Horostyta - Hola - Sosnowica - Dratów 2007

Grafika losowa