Parafię greckokatolicką w Hrebennem erygowano w 1685 roku.

            Cerkiew, usytuowana na wysokim wzgórzu i otoczona wieńcem pomnikowych lip, jest drewniana o konstrukcji zrębowej (wieńcowej), zwęgłowana na obłap, z ostatkami. Posadowiona na podmurowaniu z polnych kamieni. Orientowana, trójdzielna – złożona z kwadratowych prezbiterium, nawy i babińca. Nawa jest znacznie szersza i wyższa, babiniec i prezbiterium tej samej wielkości. Od wschodu w przedłużeniu prezbiterium znajduje się czworoboczna zakrystia.

Podawane są różne daty budowy cerkwi – 1600, 1697, 1700, 1731, 1797 rok. Według Jana Góraka najbardziej prawdopodobny jest 1685 czyli moment erekcji parafii. W 1797 (inskrypcja na nadprożu wejścia głównego) przebudowano babiniec, dostawiając go do nawy na słupy. Być może wtedy również dokonano przebudowy prezbiterium, które również dostawione jest do nawy na słupy. Jeszcze później do tylnej ściany prezbiterium dobudowano zakrystię (może podczas remontu cerkwi w 1872)., jakby wpuszczając jej boczne ściany do wnętrza prezbiterium. W każdym razie cerkiew w Hrebennem należy do najstarszych zachowanych na Zamojszczyźnie cerkwi 3-kopułowych. Odbiegają one formą od późniejszych – mają sporo wyższe nawy, wyraźnie dominujące nad jakby podporządkowanymi im babińcem i prezbiterium.

Wszystkie trzy części cerkwi są trójkondygnacyjne. Poszczególne kondygnacje oddzielają szerokie okapy. Każdą część przykryto ośmiopołaciową, zrębową kopułą na wysokim tamburze z pendentywem. Kopuły zwieńczone są pozornymi latarniami (bez prześwitów) z cebulastymi hełmami. Zrąb obiega dookoła (łącznie z zakrystią) wydatne zadaszenie, niegdyś wsparte na belkach zrębu (rysiach), które zachowały się częściowo przy babińcu. Obecnie zawieszone jest ono na płatewkach podpartych zastrzałami. Po II wojnie światowej kopuły, dwuspadowy dach z okapem nad zakrystią, hełmy pozornych latarń oraz częściowo zadaszenie pokryto blachą. Podczas remontu trwającego od 2010 przywrócono dawny wygląd świątyni, w tym pokrycie gontowe zadaszenia i kopuł.

U nasady kopuł biegnie profilowany gzyms, w prezbiterium i babińcu wzbogacony żłobkowaniem. Naroża ujęte są deskowaniem. W zakrystii jest pozorne sklepienie o łuku ostrym. Chór muzyczny w nawie (od strony babińca) wsparty jest na dwóch słupach, ma prosty parapet. Otwory drzwiowe są prostokątne, w szerokich obramieniach. Okna są prostokątne, te w nawie zamknięte odcinkowo.

Wewnątrz wcześniej znajdowały się pozostałości ikonostasu z przełomu XVII/XVIII wieku, z ikonami malowanymi na desce. W 2001 zamontowano pełny ikonostas pochodzący z XVII - XVIII, również z ikonami malowanymi na deskach. Ikony Chrystusa Nauczyciela i Matki Boskiej w typie Hodegetrii ze starego ikonostasu znajdują się w ołtarzach bocznych. Zachowała się polichromia z XVII - XVIII wieku, na ścianie tęczowej (oddzielającej nawę od prezbiterium) są to przedstawienia Chrystusa Pantokratora, dwunastu apostołów i Matki Bożej Orantki. Na ścianach nawy do gzymsu powyżej ikonostasu, a także na parapecie chóru muzycznego są widoczne słabo czytelne fragmenty marmoryzacji z XVIII/XIX wieku.

W ogrodzeniu cerkwi znajduje się bramka, wzniesiona zapewne na początku XIX wieku. Jest ona murowana z kamienia, wcześniej była otynkowana, ale po ostatnim remoncie ściany pozostawiono w surowym kamieniu. Czworoboczna, wewnątrz ma sufit, otwory przejściowe prostokątne. Dach jest namiotowy, z szerokim okapem, pobity gontem. Zwieńczony jest czworoboczną wieżyczką również mającą daszek namiotowy i balasem oraz żelaznym, kutym krzyżykiem na szczycie.

W południowo-wschodnim narożu cmentarza cerkiewnego stoi dzwonnica wzniesiona zapewne w końcu XVIII wieku. Drewniana, o konstrukcji słupowo-ramowej, oszalowana, z podwaliną na kamieniach. Jest czworoboczna, ma dwie kondygnacje. Górna kondygnacja jest nieco szersza, oddzielona od dolnej profilowanym gzymsem oraz wydatnym, zdwojonym zadaszeniem. Otwory dzwonne (po cztery w każdym boku górnej kondygnacji) są niewielkie, zamknięte półkoliście. Dach jest namiotowy, o nieco wklęsłych połaciach, zwieńczony balasem z żelaznym, kutym krzyżykiem. Podobnie jak zadaszenie pobity gontem.

Po II wojnie światowej cerkiew w Hrebennem została przejęta przez kościół rzymskokatolicki. W latach 1965 - 1984 były w niej odprawiane (nieregularnie) msze w rycie greckim, po 1984 już regularnie. Obecnie znajduje się tutaj siedziba parafii należącej do Ukraińskiej Cerkwi Greckokatolickiej.

źródła:

  1. Jan Górak, Dawne cerkwie drewniane w województwie zamojskim, Zamość 1984

  2. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 17 – Tomaszów Lubelski i okolice, Warszawa 1982