Cerkiew Opieki Matki Bożej w Bończy

Parafia prawosławna we wsi Pustotew (ówczesna nazwa Bończy), była wzmiankowana w 1531, w 1619 już jako greckokatolicka

           W 1724 Adam Piotr Suchodolski, dziedzic Bończy potwierdził nadania dla parocha. W 1760 drewniana cerkiew była w złym stanie, potwierdziły to wizytacje z 1774 i 1779. Prawdopodobnie przed 1816 przeszła ona gruntowny remont, bo wtedy już jej stan określano jako dobry. W 1861 jako grożąca zawaleniem została zamknięta, nabożeństwa odbywały się w pomieszczeniu zastępczym. W cerkwi zostały wznowione dopiero w 1870, po remoncie.

           Budowa nowej cerkwi, już prawosławnej, z państwowego funduszu cerkiewno-budowlanego rozpoczęła się w latach 70. XIX wieku (za W. Tarnasem), ukończona została w 1881. W latach 1915–1921 świątynia była nieczynna, w 1922 wznowiono parafię prawosławną. Po 1945 (wyjeździe ludności prawosławnej do ZSRR) zdewastowana cerkiew była zamknięta, później przez jakiś czas użytkowana jako kościół narodowy, od 1958 ponownie prawosławna. Obecnie stanowi filię parafii w Hrubieszowie. Do rejestru zabytków wpisano ją w 2004. Na przełomie XX i XXI wieku obiekt przeszedł generalny remont.

           Cerkiew jest murowana, na rzucie wydłużonego prostokąta, trójdzielna. Kwadratowa nawa nakryta czteropołaciowym, namiotowym dachem zwieńczonym latarnią z cebulastym hełmem. Trzyczęściowe sanktuarium (prezbiterium) zamknięte jest trójbocznie, nakryte wielopołaciowym dachem, również z latarnią z cebulastym hełmem, tylko mniejszym niż nad nawą. Wieża-dzwonnica wyrastająca z frontowej części prostokątnego przedsionka (babińca) ma ostrosłupowy hełm, zakończonym niewielką, cebulastą kopułką.

           Cerkiew wybudowano w odmianie moskiewsko-jarosławskiej stylu bizantyjsko-rosyjskiego (za P. Cynalewską). Bęben kopuły nad nawą i dzwonnicę zdobią kokoszniki. Archiwolty drzwi i okien w bocznych elewacjach nawy wsparte są na białych kolumienkach.

           Na wyposażeniu cerkwi znajdują się obrazy (za W. Tarnasem): Wniebowstąpienia (XVII wiek?) – olej na desce, tło złocone z rytą wicią roślinną; Zwiastowania NMP (przełom XVII/XVIII wieku); dwa obrazy Matki Boskiej Dobrej Opieki, ukazującej się w Konstantynopolu (XVIII i XIX wiek); Ofiarowania Marii w świątyni (koniec XVIII wieku), w ażurowym obramieniu. Ikonostas, z obrazami XIX-wiecznymi, ma charakter barokowy. W carskich wrotach umieszczone są obrazy czterech ewangelistów.

Źródła:

P. Cynalewska-Kuczma, Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim, Poznań 2004

Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 8 – powiat krasnostawski, Warszawa 1960

W. Tarnas, Kraśniczyn – dzieje gminy i okolic, Lublin 2006