Cerkiew św. Eliasza Proroka w Wojsławicach

           Po raz pierwszy cerkiew w Wojsławicach (wówczas prawosławna) była wzmiankowana w XVI wieku. Obecna powstała jako greckokatolicka, na miejscu poprzednich świątyń, w latach 1771 – 1772 (według Katalogu zabytków… przed 1774). Ufundowała ją Marianna z Daniłowiczów Potocka, kasztelanowa słońska, starościna krasnostawska.

           Od 1864 (po kasacie unii) do 1945 świątynia funkcjonowała jako cerkiew prawosławna Matki Boskiej Kazańskiej. Po II wojnie światowej usunięto z niej wyposażenie i rozebrano ogrodzenie. W kolejnych latach była użytkowana jako magazyn nawozów sztucznych (od 1950) i składnica Muzeum Wsi Lubelskiej (1964 – 1975). Ostatecznie powróciła do pierwotnej funkcji (została przejęta przez parafię prawosławną w Bończy), aktualnie stanowi filię parafii prawosławnej św. Jana Teologa w Chełmie. Od 1996 prowadzone są w niej prace remontowe. W 2006, podczas odnawiania elewacji odtworzono jej detale architektoniczne. Do rejestru zabytków cerkiew została wpisana w 1970.

           Świątynia usytuowana jest na północny wschód od rynku. Jest, orientowana, murowana z cegły i otynkowana, barokowa. Ma rzut prostokąta zamkniętego pięciobocznie (wnętrze typu salowego, bez wyodrębnionego prezbiterium), z kwadratową kruchtą od zachodu. Według różnych źródeł od południowego wschodu znajdowała się kwadratowa zakrystia, ale obecnie nie istnieje ona (pozostało tylko zamurowane przejście w murze absydy prezbiterialnej).

           Na zewnątrz ściany korpusu i kruchty rozczłonkowane są pilastrami toskańskimi, elewacje wieńczą profilowane gzymsy. Fasada ujęta jest w narożach skośnymi (późniejszymi) skarpami i zwieńczona trójkątnym, ogzymsowanym szczytem. Płaszczyznę szczytu zdobi płytka, arkadowa wnęka w architektonicznym obramieniu z trójkątnym przyczółkiem. Kruchta zwieńczona jest szczytem o podziałach zbliżonych do szczytu fasady (na obu szczytach widnieją resztki polichromii i napisów starocerkiewnych z 2. połowy XIX wieku) W jej frontowej ścianie znajduje się otwór wejściowy zamknięty półkoliście. Okna zamknięte są łukiem koszowym, te w korpusie mają prostokątne obramienia z profilowanym odcinkiem gzymsu nadokiennego. Budynek nakryty jest dachem dwuspadowym, z pięciobocznym zakończeniem nad absydą prezbiterialną, krytym blachą. Nad nawą wznosi się sześcioboczna wieżyczka na sygnaturkę, zwieńczona cebulastą kopułką.

           Wnętrze cerkwi nakryte jest stropem. Absydę prezbiterialną wyodrębniono dwoma pilastrami i gzymsem wieńczącym. Chór muzyczny wsparty jest na dwóch filarach, ma drewniany parapet.

           Przycerkiewną dzwonnicę wybudowano w latach 1914 – 1915 według projektu Aleksandra Puringa, architekta prawosławnej diecezji chełmskiej, wykończono w 1929. W tym charakterze użytkowana była ona do 1944 lub 1947. Potem służyła między innymi jako mieszkanie, sklep, przystanek PKS i magazyn. Obecnie należy do parafii prawosławnej.

           Dzwonnica została wybudowana w stylu typowym dla budowli rosyjskich z przełomu XIX i XX wieku. Jest murowana z cegły palonej, nieotynkowana, na rzucie prostokąta. Parter i pierwsze piętro mają kształt sześcianu nakrytego dwuspadowym dachem. Wyrastające z niego drugie piętro także ma formę sześcianu (o mniejszych wymiarach) nakrytego dachem dwuspadowym. Ten przechodzi w dach namiotowy, z którego wyłania się wysoki, ośmioboczny bęben nakryty cebulastą kopułą. Symetryczne parami elewacje mają podziały ramowe, zwieńczone są profilowanym gzymsem. Ponadto zdobią je otwory machulcowe, płyciny, podokienniki i nadokienniki. Okna zwieńczone są półkoliście. Dzwonnica została wpisana do rejestru zabytków w 2008.

źródła:

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII, z. 5 – powiat chełmski, Warszawa 1968

S. Korpysz, Z. Lubaszewski, Obiekty zabytkowe Chełma i powiatu chełmskiego. Zabytki architektury i budownictwa, Chełm 2016